Zekat Şartları

Mükellef ile İlgili Zekât Şartları: Zekât, İslam'ın beş esası arasında yer alan bir ibadet olmasından dolayı, namaz ve oruçla mükellefiyette söz konusu olan şartlardan olmaktadır. İlke olarak zekâtta da şartlar aranır. Fakat zekât, sosyal yardımlaşma ve dayanışma içeriği oluşturan mali bir mükellefiyet olması ve üçüncü şahısların haklarını da ilgilendirmesi nedeninden dolayı diğer ibadetlerde aranan akıl ve buluğ şartının burada aranıp aranmayacağı tartışma konusu olmaktadır. Zekât bir ibadet sayıldığından dolayı eskiden bu yana zengin gayri müslim kişilerin, zekât ile yükümlü olmaları hiçbir zaman gündeme gelmemiştir ve bunun yerine onlardan başka isimler altında farklı vergiler de alınmaktadır. Çocuklar ve akıl hastaları öşür adı verilen toprak ürünlerinde sorumlu olduklarında görüş birliği olmakla beraber, bunların zekâta tabi diğer mallarından zekât alınıp alınmayacağı hususunda farklı iki görüş ileri sürmektedir. Ebu Hanîfe akıllı ve baliğ olmayanları, toprak ürünleri ve kamu hukukunun bir parçası olarak alınan zekât türü hariç olmakla birlikte, zekâtla mükellef tutmamıştır. Fakihlerin çoğunluğuna göre ise akıl hastalarının ve çocukların malları zekâta tabi olmaktadır. Bunların borcunu velileri ve vasileri ödemektedir. Zekât vekâletle yerine getirilebilen mali bir ibadettir. Veliler zekâtın verilmesinde çocukların ve akıl hastalarının vekili olmaktadır. Bu vecîbeyi yerine getirmede onun yerini alır, dolayısıyla onlar adına zekât vermektedir. Bu iki farklı görüşten, çoğunluğun görüşü daha güçlü ve tercih edilen olmaktadır. Çünkü zekât netice olarak zenginliğin borcudur, topluma karşı bir yükümlülük mahiyetindedir ve sosyal adaletin gerçekleşmesine hizmet eder.

Mal ile İlgili Zekât Şartları: Kur'an zekâta tabi olan mallara genel olarak temas etmiş Hz. Peygamber de söylediği hadislerde hangi malların ne şartlar içerisinde zekâta tabi olduğunu belirtmiştir ve zekât memurları için oluşturduğu talimatta bu mallar arasında nasıl ve ne biçimde zekât vereceğini belirtmiştir. Zekâtla ilgili olarak daha sonraki dönemde meydana gelen fıkıh da Hz. Peygamber ve sahabeler zamanında bu uygulamanın örnekleri etrafında gelişmişlik göstermiştir. Bunun sonucu olarak, bir malın zekâta tabi olmasi durumunda tam mülk olması, artıcı bir özelliğe sahip olması, nisaba ulaşmış olması, tabii ihtiyaçların fazla olmasından dolayı, üstünden bir sene geçmiş olmak gibi şartların arandığı görülmektedir. Fakat bu şartların gerekliliğinin Kur'anda ya da Hz. Peygamber tarafından açıkça zikredilmediğini, fakihlerin ilk dönemde zekât tahsil örnek ve usullerinden bu sonucu çıkardıklarını burada belirtmek gerekmektedir. Zekât konusundaki klasik fıkıh doktrini bu metotla ve böyle bir süreçte meydana gelmistir. İslam hukukuyla ilgilenen kişilerin mal kavramıyla ilgili olan görüşleri, İslam toplumunun ekonomik gelişim belirtisiyle adeta paralellik arz etmektedir. Hanefîler'e göre mal, insanın malik olduğu ve kendisinden adete uygun olup da faydalanmasını olduğu her şeydir. Fakihlerin çoğu menfaatleri için "mal" kabul ederken Hanefîler karşı görüşte olmuştur. Fakat zekât hukuku açısından Hanefi mezhebinde olanların görüşleri daha ağırlıklı olarak belirir.

Zekât şartları arasında bellli sahibi olmayan mallar, zekâta tabi olmamaktadır. Buna göre halkın yararına sunulan mallar, herkesin kullanımına sunulan mallar, devletin zekâtı, vergisi ve diğer devlet gelirlerinden elde edilen mallar belirli bir maliki olmadığından dolayı, zekâta tabi olmaz. Bu mallar bütün toplumundur ve onlardan bir kısmı da fakir kısımdır. Fakir, yetim ve kimsesizlerin doyurulmasında, bu kişikerin okutulmasında, cami, mescid, yol, köprü yapımında bu gibi amaçlarla hayır kuruluşlarına vakfedilen mallar zekâta tabi olmaz.